TEŠKOĆE U SAMOREGULACJI U NAJRANIJEM UZRASTU

Bebe se rađaju sa sposobnošću da razviju funkciju samoregulacije kroz interakciju sa roditeljima/starateljima. Taj razvoj se odvija u prve tri godine života pod uticajem bioloških i faktora okruženja.

Sva deca prolaze kroz iste faze fizičkog, emocionalnog, intelektualnog i socijalnog razvoja ali različitim tempom. Razvojem određenih veština dete postaje spremno da pređe u narednu fazu. Kako će se to odvijati zavisi od fiziološkog sazrevanja i količine iskustava koje je dete steklo. Neposredno iskustvo se ne može zameniti prenošenjem informacija, detetu je potrebna pomoć odraslog u razumevanju da određeno ponašanje nije društveno prihvatljivo.

Kontrola emocija i njihovo izražavanje su važan deo samoregulacije. Da bi moglo da prepozna, interpretira i zapamti svoje emocije, dete mora da nauči šta okolina od njega očekuje u načinu izražavanja, mora da ima kognitivnu zrelost.

Paralelno sa razvojem samoregulacije odvija se socijalni razvoj, od „kontrole drugih“ do samokontrole. Iskustva u fizičkom i socijalnom okruženju dovode do usmeravanja (ciljeva) i ograničenja (pravila) i uvežbavanja (moduliranja) izražavanja emocija i ponašanja.

Smatra se da je koren samoregulacije u obrascu interakcije sa majkom

Roditelji detetu daju osećaj sigurnosti, prihvatanja i poverenja što je presudno za emocionalni razvoj. Majka pomaže detetu u uspostavljanju dnevnog ritma, ciklusa budnosti i spavanja tokom trudnoće i nakon rođenja.

Interakcija sa detetom i rutine pomažu detetu u regulaciji uzbuđenja, primerena stimulacija kada je budno i rutina umirivanja pred usnivanje.

Sa uzrasnim promenama i stečenim iskustvom menja se sposobnost kontrole emocija i ponašanja. Nakon rođenja u prva tri meseca beba se prilagođava okolini razvojem unutrašnjih mehanizama kontrole što joj omogućava namernu kontrolu uzbuđenja.

Od trećeg do 12 mes proširuje repertoar odgovora na okruženje, svesno inicira interakciju sa ljudima i predmetima i počinje da odgovara na jednostavne zahteve.

Između prve i druge godine uspostavlja se namerna kontrola, dok se samokontrola javlja između druge i treće godine. Počinju da razumeju spoljna ograničenja ali uglavnom uvežbavaju kontrolu nad sopstvenim ponašanjem. Zato teško podnose spoljašnju kontrolu i žele da rade sve sami i na svoj način.

Između treće i četvrte godine javlja se prava samokontrola, sada dete može da odgovori na zahteve drugih i da se primereno ponaša bez nadzora odraslog. Ovo se dešava zato što je dete u stanju da se priseća, ima kognitivne sposobnosti, koristi figurativno mišljenje i razume da postupci imaju posledice.

Samoregulacija podrazmeva da dete ili odrasla osoba može da usmeri pažnju tamo gde odluči, da kontroliše impulse, da može da bude fokusiran i da je u stanju da drži svoje telo pod kontrolom. Da bi samoregulacija bila moguća, moraju da se razviju specifični moždani centri, oforme veze sa drugim važnim nervnim centrima i uspostave brojni hemijski putevi.

Od najranijeg uzrasta pa do odraslog doba svi teže kognitivnoj smislenosti, doslednosti i predvidivosti koje su neophodne za razvoj samoregulacije a bez kojih se ne može razviti voljna kontrola. Zato se detetu mora osigurati razvojno primerena okolina koja će podržati razvoj samoregulacije u području emocija, ponašanja, kognitivnih i socijalnih veština.

Greenspan je sa svojim saradnicima 1992 dao opis i definiciju poremećaja u regulaciji što je donelo novo viđenje kliničke slike i predloge za nove modele intervencije. Na ovaj način je obuhvaćena grupa dece sa specifičnim obrascima ponašanja povezanim sa očiglednim teškoćama u senzornom procesiranju ili motoričkom planiranju a koja se razlikuju po individualnom kapacitetu samoregulacije.

Prema američkoj dijagnostičkoj klasifikaciji poremećaja kod dece Zero to Three (2000), poremećaj regulacije (400) ogleda se u poteškoćama deteta u regulaciji ponašanja, fizioloških, senzornih, motoričkih i afektivnih procesa i pažnje i u organizaciji mirnog, živahnog ili afektivno pozitivnog stanja.

Razlikuju se četiri tipa poremećaja regulacije koji uključuju senzorne, senzomotoričke ili organizacijske procese koji utiču na sposobnost adaptacije i interakcije.

Tip I opisuje hipersenzitivno dete koje može biti:

1. Uplašeno i oprezno
2. Negativnistično i prkosno

Tip II opisuje hiposenzitivno dete koje je:

1. Povučeno i teško se uključuje u aktivnost
2. Usmereno na sebe

Tip III je motorički disorganizovano, impulsivno dete

Tip IV svi ostali nespecifični poremećaji

Poremećaji u regulaciji su definisani kao različiti obrasci atipičnog ponašanja povezani sa specifičnim teškoćama u senzornim, senzomotoričkim ili organizacijskim procesima.

Nemačko društvo za dečiju psihijatriju i psihoterapiju (v. Hofacker, 2000) govori o regulacijskim poremećajima u novorođenačkom dobu koji obuhvataju:

• prekomerno plakanje u prvoj polovini prve godine života
• poremećaj spavanja
• poremećaj hranjenja

Zbog boljeg razumevanja poremećaja u regulaciji koji prema njihovom shvatanju čine jedan sindrom, Nemačko društvo za dečiju psihijatriju i psihoterapiju navodi osnovne informacije o karakteristikama razvoja beba tog uzrasta:

• za razvoj odnosa između roditelja i deteta od velikog je značaja predjezična komunikacija roditelj-dete i njihov rani odnos. Zadatak roditelja je koregulacijska podrška bebi u emocionalnoj regulaciji, regulaciji spavanja i budnosti, regulaciji hranjenja i razvoju samoregulacijskih sposobnosti.
• Pojedini regulacijski poremećaji ne moraju da se jave simultano već sukcesivno.
• Individualni početak poremećaja može se razumeti samo u razvojnom kontekstu.

Prema definiciji Papoušek i saradnici (1994) regulacijski poremećaji su razvojno specifične detetove poteškoće regulacije ponašanja koje se odražavaju na različite načine u pojedinim razvojnim periodima.

Vidljvi su u regulaciji:

• Uzimanja hrane (poremećaj hranjenja, „kolike“)
• Sna i budnosti (poremećaj spavanja)
• Afektivne regulacije uzbuđenja (hronični nemir, prekomerno plakanje)
• Pažnje (nedostupnost, otklonjivost)
• Percepcija i integracija iskustava (strah od nepoznatog)
• Emocionalna vezanost i radoznalost (strah od odvajanja, prevelika vezanost)
• Zavisnost i autonomija (napadi besa)

Ovakvo shvatanje poremećaja u regulaciji karakteristično je za evropske zemlje nemačkog govornog područja.

Američka definicija regulacijskih poremećaja obuhvata atipične obrasce ponašanja dece sa teškoćama u senzornoj i senzomotoričkoj integraciji. Pri tom se ne navode njihove bihevioralne manifestacije, što je različito shvatanje regulacijskih poremećaja u germanskom govornom području.

Kada se u aglosaksonskoj literaturi govori o regulacijskim poremećajima na način kako ih shvataju stručni krugovi germanskog govornog područja, govori se o pojedinačnim fenomenima regulacijskih poremećaja – prekomernom plakanju i poremećaju spavanja.

U germanskoj literaturi ti pojedinačni poremećaji stavljeni su pod zajednički naziv regulacijskih poremećaja shvaćenih kao jedan sindrom, jer se radi o različitim kliničkim slikama koje imaju isti uzrok – nepovoljan odnos detetove još nezrele regulacije uzbuđenja i neadekvatne roditeljske koregulacije.

Problemi bivaju vidljivi u tim, za preživljavanje, važnim razvojnim zadacima koje deca savladavaju uz pomoć roditelja i time uspostavljaju regulaciju nad uzbuđenjem pri uzimanju hrane, uspavljivanju i spavanju. Brojna istraživanja su pokazala niz zajedničkih karakteristika.

Poremećaji u regulaciji predstavljaju opterećenje i ugrožavaju odnos između roditelja i deteta.

Javljaju se teškoće u zavisnosti od razvojnih perioda:

• Organizacija sna i budnosti
• Uzimanje hrane
• Afektivna kontrola
• Perceptivna obrada
• Planiranje motoričkih radnji
• Regulacija pažnje
• Integracija iskustava
• Privrženost
• Istraživanje
• Zavisnost i samostalnost

Često nastupaju sa prekidima, pre naglih skokova u razvoju i reorganizacijskih procesa tipičnih za određeni uzrast (Papoušek, 2002).

Snežana Milanović, dipl fizioterapeut

SI Baby terapeut, Marte Meo terapeut