POREMEĆAJI SPAVANJA – definicije i opis

Prema dijagnostičkoj klasifikaciji poremećaja kod dece Zero to Three (2000) dijagnoza poremećaja spavanja (500) se treba uzeti u obzir kada je spavanje jedini problem kod bebe ili deteta do tri godine i kada nema poteškoća u senzornoj reaktivnosti ili senzornim procesima.

Poremećaj spavanja podeljen je na:

• Poremećaj uspavljivanja
• Poremećaj nesmetanog spavanja (buđenje tokom noći, poteškoće sa nastavkom spavanja)
• Preterana somnolencija (patološko stanje produžene pospanosti)
• Disfunkcije vezane za faze spavanja (noćni strahovi)
• Poteškoće u razvoju predvidivog rasporeda spavanja i budnosti
• Bebe koje imaju problem u uspavljivanju ili samom spavanju mogu imati teškoće u samosmirivanju i prelasku iz jedne faze pobuđenosti u drugu

Ova dijagnoza se ne koristi kada je poremećaj spavanja posledica primarnog problema anksioznost, odnosa sa roditeljima ili motoričkog nemira, problema u prilagođavanju, traumatskog stresnog poremećaja ili bilo kog tipa regulacije.

Nemačko društvo za dečiju psihijatriju i psihoterapiju (v. Hofacker, 2000) govoreći o spavanju naglašava da kratko noćno buđenje kod beba je fiziološki uzrokovano nezrelošću sistema regulacije spavanja i budnosti i da većina beba u prvom mesecu života stekne sposobnost da same ponovo zaspe bez pomoći roditelja.

Preporučena količina sna za bebe uzrasta 3 meseca je 14-17h (ukupan san tokom dana i noći) (Hirshkowitz et al., 2015), dok ritmovi spavanja i budnosti još nisu u potpunosti uspostavljeni.

Kod vrlo malih beba u prva tri meseca, osim nemogućnosti regulacije sna i budnosti često se javlja i prekomerno plakanje, a da se pri tom ne mora raditi o poremećaju spavanja.

Osim subjektivnog kriterijuma roditelja koji to prepoznaju kao problem, postoje i objektivni kriterijumi koji se odnose na određene podgupe:

• Poremećaj uspavljivanja odnosi se na uspavljivanje samo uz pomoć roditelja i trajanje uspavljivanja u proseku više od 30min
• Poremećaj spavanja bez prekidanja opisuje prosečno noćno buđenje i nedostatak samostalnog nastavka spavanja više od tri puta u najmanje četiri noći u nedelji i noćni periodi buđenja koji u proseku traju duže od 20min.
• Spavanje u roditeljskom krevetu ne bi se trebalo uzimati kao objektivni kriterijum jer podleže velikim kurtuloroškim i individualnim razlikama i učestalo je u prvim mesecima života. Ali znatno duže spavanje deteta u roditeljskom krevetu (koje nije primereno uzrastu) može u našoj kulturi biti povezano sa dečijim poremećajem ponašanja u daljem razvoju.

Razlikovanje stepena težine omogućeno je na osnovu tzv. bodova kod spavanja. U to ulazi:

• vreme odlaska na spavanje
• trajanje uspavljivanja
• prosečno noćno trajanje spavanja
• broj noćnih faza buđenja tokom nedelje
• broj faza buđenja tokom noći
• trajanje noćnih faza buđenja
• trajanje spavanja u roditeljskom krevetu

Prema visini tih bodova razlikuju se umereno i jako izraženi poremećaji u spavanju.

U detaljnom opisu preoblema spavanja kod beba Anders i sar. 2000 na problem spavanja gledaju iz šire perspektive. Smatraju da organizacija budnosti i sna u prve tri godine života u velikoj meri zavisi o kontekstu odnosa u kome se beba razvija. Prelaz iz budnosti u spavanje tokom 24h odvija se puno puta i pruža prliku za regulaciju homeostaze (glad, temperatura, suvoća) i socijalne i afektivne regulacije (odvajanje, ponovno spajanje, uteha, sigurnost). Ovi učestali prelazi uključuju odvajanje i ponovno spajanje bebe i roditelja najčešće majke, čime je  sistem privrženosti na iskušenju.

Kroz ustaljeno i predvidivo ponavljanje socijalnih interakcija majka i dete stvaraju dugotrajnu povezanost koja podstiče biološku i socijalnu interakciju.

Neuspeh u razvijanju takve sigurne povezanosti dovodi do poremećaja regulacije. Zato je razvoj organizacije spavanja i budnosti uključena u stvaranje odnosa privrženosti i procesa samoregulacije. Kod problema uspavljivanja do izražaja dolazi i odlazak u krevet (odlazak ili separacija od roditelja) i proces usnivanja.

S razvojnog gledišta problem započinjanja spavanja (zaspivanja) prethodi problemu uspavljivanja. U ranom uzrastu početak spavanja obično se događa van dečijeg kreveca. Hranjenje, ljuljanje i držanje u naručju često su povezani sa uspavljivanjem iako je novorođenče u stanju da samo zaspi i nije mu potrebno umirivanje.

15-20% dece u uzrastu od 6 meseci do 3 godine naviknuto je na ljuljanje i držanje u naručju pre spavanja. Manje od 50% beba do 6 meseci stavlja se u krevetac u budnom stanju.

Oko 70% beba od godinu dana je na početku noći budno stavljeno u krevetac.

U drugoj godini uspavljivanje ne mora biti problem iako deca mogu žestoko da protestuju kada se stave u krevetac. Odlazak u krevet može da podstakne strah od odvajanja (napuštanje roditelja) jer se on javlja nakon 12 meseci starosti deteta. Odbijanje odlaska u krevet pokazuje 5-10% dece pa je potrebno prisustvo roditelja da bi se dete ostalo u krevetu. Kako je problem odvajanja dijadni odnos i roditelj može da iskusi osećaj straha od odvajanja.

Poteškoće sa zaspivanjem nakon noćnog buđenja često odražavaju i poteškoću sa odlaskom na spavanje. Razbuđeno dete zahteva isti način roditeljskog umirivanja usred noći kao što je naviklo da dobije kada ga stavljaju da spava na početku noći. Zato je potrebno dobiti od roditelja informaciju i o ritualu uspavljivanja.

Parasomnija i apneja su posebni problemi spavanja. Parasomnija je poremećaj spavanja u kome dolazi do spontane aktivacije fiziološkog sistema u neodgovarajuće vreme tokom ciklusa spavanja i budnosti, a uključuje aktivaciju autonomnog nervnog sistema, motornog sistema ili kognitivnih procesa tokom spavanja ili prelaza iz spavanja u budnost. Javljaj se češće kod dečaka i dece kod koje u porodici već postoje simptomi parasomnije. Apneja je najčešći biološki uzrokovan poremećaj spavanja i manifestuje se u prestanku disanja za vreme spavanja.

Najčešće parasomnije su noćni strah i noćna mora. Napadi noćnog straha su vrsta poremećaja uzbuđenja i obično uplaše roditelje jer se dete „probudi“ vrišteći i izgleda uplašeno i uznemireno. Dete u stvari nije budno, nego je u dubokom snu i teško ga je umiriti jer nije svesno svoje okoline pa se može i boriti sa osobom koja nastoji da ga umiri.

Noćni strahovi se javljaju u prvih nekoliko sati sna, noćne more se obično javljaju u zadnjim satima spavanja i povezane su sa snovima pa ih se spavač ujutru seća za razliku od noćnih strahova kojih se ujutru ne seća.

Snežana Milanović, dipl fizioterapeut

SI Baby terapeut, Marte Meo terapeut